Sevgili Okurlar, uzun zamandır ülke gündeminde olan bir konu var. Bu konu, taraflar ve ülkemiz ekonomisi açısından oldukça önemli: Bir ülkede kalkınmanın temel direğidir ‘çıraklık ve stajyerlik’. Her alanda ülkenin altyapısını oluşturan unsurlardır. Çıraklık ve stajyerlik olmasa, ‘kalfa olmaz, kalfa olmazsa usta olmaz’; dolayısıyla işte o zaman o ülkede gerçek bir beka sorunuyla karşı karşıya kalınır ve karşımıza olumsuzluklar çıkar. Milyonların içini acıtan bu yaraya neşter vurulmalı, çözümü mutlaka olmalı. Ülke genelinde yaşanan bu mağduriyetin çözülmesi ve anayasal hak olarak güvence altına alınması kaçınılmazdır.
Yasal Haklarını İstiyorlar Bu yaşananlar hepimizin sorunu: Birileri şatafat içinde yaşarken, bu ülkenin öz evlatları asgari düzeyde yaşasın, hiç olmazsa kendi ülkesinde, kendi öz yurdunda. Buradan ilgililere seslenmek istiyorum bir gazeteci ve yurttaş olarak: Gelin, bu insanlarımıza bunu çok görmeyelim, mağduriyetlerinin ortadan kalkmasına yardımcı olalım. Çıraklıkta ve stajyerlikte geçen sürelerin emeklilik işlemlerinde başlangıç tarihi olarak dikkate alınması ve bu süreler için borçlanma hakkının verilmesi, bu kesimin doğal ve yasal hakkıdır. Çıraklar ve stajyerler, "Staj ve Çıraklık Sigortası Mağdurları Konfederasyonu" altında örgütlenmişler ve haklarını yasal yollarla arıyorlar. Bunları görelim ve bir yasa değişikliğiyle mağduriyetlerini çözelim.
Daha önce de yaptınız, bunu da yaparsınız. İşte örneği: 8/9/1999 tarihinde, 4447 sayılı yasayla emeklilikte kademeli yaş uygulaması getirilmiş ve emeklilik süreleri uzatılmıştır. Bu düzenleme sonucunda, insanlar çıraklık veya stajyerlikte geçen sürelerinin dikkate alınmasını talep etmeye başlamıştır. En son emeklilikte yaşa takılanlarla (EYT) ilgili yapılan yasal düzenleme ile 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanların emeklilikte yaş haddi kaldırılmış, ancak kademeli gün şartı korunmuştur. Staj ve çıraklık çalışması olanlar, bu çalışmalarının başlangıcının dikkate alınarak EYT kapsamına dahil edilme taleplerini daha güçlü dile getirmektedirler. Bu da onların hem vicdani hem de yasal haklarıdır.
Staj ve çıraklık hizmet başlangıçlarının doğrudan emeklilik işlemlerinde dikkate alınmasını ve staj/çıraklıkta geçen sürelerinin emekliliğe esas olacak şekilde borçlandırılmasını istemeleri yasal haklarıdır.
Çıraklık ve Stajlık Dönemlerinde SGK Tarafından Hangi Sigorta Kolları Uygulanıyor? Çırak, çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştiren kişidir. Stajyer ise okullarda verilen eğitim dışında, gerçek üretim ve hizmet ortamında yetişmeleri amacıyla işletmelerde mesleki çalışma yapan öğrenciyi ifade eder. Bu tanımlar yasada açıkça belirtilmiştir.
Emeklilik işlemlerinde dikkate alınan süreler, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası, yani uzun vadeli sigorta kollarına tabi bildirilen sürelerdir. Stajyer ve çıraklardan sadece kısa vadeli sigorta kolları (iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık) primleri kesildiği için çırak ve stajyer başlangıçları emeklilikte dikkate alınmamaktadır. Bu durumun TBMM’de yapılacak bir kanun değişikliğiyle düzeltilmesi gerekmektedir.
Emeklilikte 18 Yaş Uygulamasının Çırak/Stajyerliğe Etkisi Emekli olabilmek için sigortalıların, kanunda öngörülen sigortalılık süresi, yaş ve prim ödeme gün koşullarını yerine getirmesi gerekmektedir. 18 yaş uygulaması, emekliliğe hak kazanma koşullarından sadece sigortalılık süresi şartını etkilemektedir. Kadınlarda 20, erkeklerde 25 yıllık sigortalılık süresi hesaplanırken, sigortalının önce ilk defa çalışmaya başladığı tarihe, sonra da çalışmaya başladığı tarihte 18 yaşın altında olup olmadığına bakılmaktadır.
Sigortalının ilk işe girişi 1/4/1981 tarihinden önce ise çalışmaya başladığı ve sonra 18 yaşını doldurduğu tarih sigortalılık süresinin başlangıcı kabul edilmektedir ve her iki durumda da 18 yaşın altında geçen hizmetler gün sayısına eklenmektedir. Çıraklık ve stajyerlikte geçen süreler genelde 18 yaş altı olduğundan, konuya ilişkin yasal düzenleme yapılması halinde bunların sigortalılık sürelerinin başlangıcı, 18 yaşını doldurdukları tarih olacaktır. Ancak EYT kapsamına girip girmeme noktasında 18 yaşa bakılmaksızın staj ve çıraklık hizmet başlangıçları dikkate alınacaktır. Buna göre, yine 1/4/1981 sonrası girişlerde kadınlarda 20, erkeklerde 25 yıllık sigortalılık süresinin tespitinde 18 yaşın doldurulduğu tarih esas alınacaktır.
Geçmişte Staj/Çıraklık Dönemleri Borçlandırıldı mı? 24/4/1987 tarihli 3351 sayılı kanunla, çırakların 5/7/1977 tarihinden önce geçen başarılı eğitim ve öğrenim sürelerinin borçlandırılmasına olanak verilmiştir. Borçlanma başvuru tarihinde sigortalı olma şartı, borçlanma başvurusunun 1 yıl içinde yapılması, borçlanma bedelinin asgari günlük kazanç üzerinden ödenmesi ve borç ödeme süresinin 2 yılla sınırlı tutulması şeklinde koşullar getirilmiştir. Borçlanılan süreler prim ödeme gün sayısına ilave edilmiştir ve sigortalılığın başlangıcından önceki sürelerin borçlandırılması nedeniyle başlangıç tarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülmüştür.
Nasıl Bir Borçlanma Yasası Beklentileri Karşılar? Çırak ve stajyerlerle ilgili yapılacak düzenlemenin, sigortalıların ilk defa malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası bildirimi yapılan tarihten geriye götürülmek suretiyle başlangıç tespiti yapılmasını öngörmesi halinde, bu durum emeklilik süresini en fazla 1 veya 2 yıl erkene çeker. Bu da beklentileri karşılamaktan uzak olur. Staj/çıraklık sürelerinin genellikle 18 yaşın altında geçmesi ve sosyal güvenlik sisteminde 18 yaş uygulaması nedeniyle faydası çok olmaz.
Staj/çıraklıkta geçen sürelerin borçlanılan süre kadar sigortalılık başlangıcını geriye çekmek yerine, çırak/stajyerlik hizmet başlangıçlarının doğrudan emeklilik işlemlerinde dikkate alınması daha erken emeklilik anlamına gelir. Yapılacak düzenlemede borçlanma başvuru tarihinde sigortalı olma şartı aranmamalı ve borçlanmalar asgari kazanç yerine, asgari ve azami kazanç arasında olmak kaydıyla sigortalıların tercihlerine bırakılmalıdır. Sigortalılardan staj/çıraklık çalışmalarında hastalık primi kesildiği için borçlanma oranı, uzun vadeli sigorta kolları prim oranı kadar olmalıdır. Gerek başvuru gerekse ödemede süre sınırı olmamalıdır. 5510 sayılı kanunun 41. maddesinde yer alan borçlanmalar gibi her zaman bu borçlanmalar yapılabilmelidir.
SGK’da Veri Yok mu? Bir gazeteci olarak SGK yetkilileriyle iletişime geçtim ve Sosyal Güvenlik Kurumundan çıraklık ve stajyerlik kayıtlarındaki verileri talep ettim. Ancak SGK yetkilileri, bu verilerin tam olarak sistemde kayıtlı olmadığından söz etmekteler. Sanırım hükümetten, yani Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının izni olmadan bu verilerin verilemeyeceğini ifade etmeye çalıştılar. Halbuki bu sorunun kaynağı ve çözüm noktası Sosyal Güvenlik Kurumu, Sosyal Güvenlik Bakanı ve dolayısıyla hükümettir.
Çırak ve staj mağdurlarının bu mağduriyetlerinin çözümü, bir yasal düzenlemeyle mutlaka sağlanmalıdır. Ülkeyi yönetenler ve yönetmeye talip olanlar bu duruma sessiz kalmamalıdır. Çünkü mağdur kesim küçümsenmeyecek kadar büyük bir aile...
Bence bu büyük ailenin mağduriyeti 86 milyonun yüreğini sızlatan bir mağduriyettir. Bu mağduriyetin çözüm olmalı. TBMM’de grubu bulunan partiler bu konuda işbirliği yapmalı bir yasa teklifiyle kanunlaşmasını sağlamalıdırlar.. Çırak ve Stajyerlerin bu mağduriyetleri giderilmeli ve Anayasal hakkı olanı konunu Anayasa güvencesi altına alınmalıdır..
Benden yazması...
