Talas, Kayseri’nin arkeolojik ve tarihi kentsel değerleriyle eski bir yerleşim yeri ve yerleşkesinde yaşamın devam ettiği önemli bir tarihi ilçedir. Yerleşim, Ali Dağı’nın güneydoğusundan başlayarak doğu ve kuzey eteklerine doğru dağı çevreleyen yayda kurulmuş ve gelişmiştir. Şehrin kuruluş sürecindeki ilk yerleşme faaliyetleri miladın ilk yıllarına rastlamaktadır. Talas, Kayseri’nin en büyük 3’üncü merkez ilçesidir. 1911 yılında Kayseri’ye bağlı bir bucak iken, 1987 yılında 3392 Sayılı Kanunla ilçe olmuştur. İlçeye bağlı 1 Merkez Belediyesi ve 12 köy varken 30 Mart 2014 tarihinde yapılan yerel seçimlerden sonra 12 köy mahalleye dönüşmüş olup, toplam 33 mahallesi mevcuttur. İlçenin 2022 yılı son verilerine göre, genel nüfusu 169 bin 214’dür. Talas’ın şu anki Belediye Başkanı Mustafa Yalçın, Kaymakamı ise Yaşar Dönmez’dir.
‘TALAS İSMİNİ NEREDEN ALDI’
Talas, Orta Asya'da eski bir Türk Şehri'nin de adı olup, o şehirde yaşayan boylardan birinin Selçuklular zamanında gelerek bu bölgeye yerleşmesiyle birlikte, bölgenin bu adı aldığı düşünülmektedir. 1180 yılında Talas’ın 500 hanelik bir Türk köyü olduğu, kaynaklarda belirtilmektedir. Malazgirt Zaferi sonrası Orta Asya’dan büyük akınlarla kitleler halinde gelen Türkler, Anadolu’yu yurt edinmeye başlamışlardır. Türk göçleri sonrasında Anadolu’ya gelen topluluklar iç bölgelere yoğun olarak iskân edilmişlerdir. İskân edilen toplulukların yöreye yerleştirilen bir kısmının bugünkü Kırgızistan’da yer alan Talas dolaylarından geldikleri ve göç ettikleri yerdeki şehir adlarını da yerleştikleri yerlere taşıdıkları düşünülmektedir. Köken olarak, Orta Asya'daki Talas'ın fiziki olarak ve yer adları bakımından Kayseri’nin Talas İlçesine pek çok benzer özelliği vardır. Kiçi Talas - Kiçi Köy, Uluğ Talas - Yukarı Talas gibi bu benzerlikler sadece birkaç tanesidir. Ancak 19’uncu yüzyılda Kayseri’yi ziyaret eden ‘Edmund Naumann’ isimli seyyah, Talas adının Latince kökenli olduğunu ve ‘Kutsal Savaş’ anlamına gelen ‘Mutalaste’ adından dönüştüğünü öne sürmüştür. Bazı kaynaklarda bu ad ‘Mutalaske’ olarak da geçmektedir.
‘TALAS İLÇESİNİN COĞRAFİ YAPISI’
İlçe, Kayseri’nin güneydoğusunda olup 7 kilometre mesafede olan Erciyes Dağı'nın eteğinde yer alır. İlçe'nin denizden yüksekliği 1100 metredir. Engebeli bir coğrafi yapıya sahiptir. Aşağı Talas ortalama 1100 metre rakıma sahip bir vadi, Yukarı Talas ise 1191 metre rakımlı bir plato görünümündedir. İlçenin güneydoğusunda 1870 metre yükseklikte Ali Dağı bulunmaktadır. Ali Dağı, Erciyes Dağı'nın püskürtmesi sonucu oluşan volkanik bir dağdır. İlçede kışları soğuk ve kar yağışlı yazları ise sıcak ve kurak geçer. Yağmur genellikle ilkbahar ve sonbahar mevsiminde yağar. İlçede orman bulunmamaktadır, bitki örtüsü olarak çayır, mera ve otlaklarla kaplıdır. İlçenin Cebir, Çömlekçi ve Kepez köylerinde yaylalar bulunmaktadır.
‘TALAS, PEK ÇOK KÜLTÜR VE MEDENİYETE TANIKLIK ETMİŞTİR’
Coğrafi konumu itibariyle tarihte Ön Asya medeniyetlerinin biçimlendirdiği önemli bir yerleşme alanında bulunması münasebetiyle bu coğrafyada hâkimiyet kurmuş pek çok kültür ve medeniyete tanıklık etmiştir. Bu vesileyle bu uygarlıklara ait değişik niteliklerde ve önemli miktarda kültürel mirasa sahip olmuştur. Tarihi süreçte Talas, Geç Roma-Erken Bizans Devrinde ve Geç Osmanlı Devrinde yaşam ve yerleşme amacıyla özellikle tercih edilen bir bölge olmuştur. Talas'ta öncelikle barınma ve savunma ihtiyacının karşılanması amacıyla ilk olarak yamaç ve vadilerde kaya oyma sığınaklar niteliğinde mekânlar oluşturulmuştur. Aynı zamanda yer altı şehirlerinin bazıları su galerilerine bağlanarak ‘sarnıç’ adı verilen su yapıları olarak da kullanılmıştır. Yerleşmelerin geliştiği ve genişlediği bundan sonraki süreçlerde meydana getirilen yapılar, yerleşme serüveninde bu altyapı değerlerine bazı noktalarda entegre olmuş ve 17’nci yüzyıl sonrasında özellikle nitelikli bir karakter kazanan geleneksel konut kültürünü meydana getirmiştir. Endürlük, Akçakaya, Zincidere, Reşadiye, Yukarı, Tablakaya, Han, Harman ve Kiçiköy Mahalleleri, tarihi kültürel miras değerleriyle Ali Dağı’nı çevreleyen yayda meydana gelmiş önemli tarihi mahaller konumundadır. Talas’ta tarihi kent yerleşiminin önemli sosyal ve dini yapıları ile ticaret yapıları bu mahalleler içerisinde yer almıştır. Bu yönüyle Talas, oluşum ve gelişimi sürecinde Ali Dağı eteklerinden ovaya doğru yayılan bir dağ eteği kenti karakteri göstermektedir. Talas merkezinde 19’uncu yüzyıl kayıtlarında bahsedilen 35 mahalle bulunmaktadır. Ermeni, Rum ve Türklerin bir arada yaşadığı Talas'ta, kayıtlardaki bilgilere göre bazı mahallelerde yerleşik nüfus içerisinde çoğunluğa Türklerin sahip olduğu bilinmektedir.
