Sosyal Güvenlik Kurumu’nda (SGK) daire başkanı olarak görev yapan Erdoğan Üvedi’nin Emekli Aylığı Hesaplama Sisteminde Reform Zamanı başlıklı makalesi Şeker İŞ Sendikası’nın hakemli akademik dergisi İş ve Hayat’ta yayımladı.
Bir haberde Üvedi, emekli aylıklarının nasıl hesaplandığını anlattıktan sonra hesaplanan aylık miktarlarındaki düşüşün sebeplerini örneklerle açıkladı. Üvedi, son olarak da yeni aylık bağlama sistemine ilişkin önerilerde bulundu.
Üvedi makalesinde, sigortalı çalışanların 2008 / Ekim ayından sonraki prim ödeme gün sayısının toplam prim ödeme gün sayısı içindeki payının artmasının, prime esas kazancı düşük sigortalılar için hesaplanan emekli aylığı miktarlarında ciddi azalmalara neden olduğunu vurguladı.
EN DÜŞÜK MAAŞ UYGULAMASI SORUNUN ÇÖZÜMÜNE KATKI SUNMADI
Bu düşüşü engelleyebilmek için ödenmekte olan aylık miktarlarının yapılan yasal düzenlemelerle birlikte seyyanen ya da yüksek oranlarda artırılmaya başlandığını kaydeden Üvedi, yüksek aylık artışlarının da soruna çözüm üretememesi nedeniyle 2019 yılında 1.000 TL ile başlayıp şu an 10.0000 TL’ye yükselen en düşük aylık ödenmesi uygulamasının getirildiğini belirtti.
Ancak getirilen bu düzenlemelerin sorunun çözümüne beklenen katkıyı sunmadığı gibi öngörülemeyen farklı sorunları da beraberinde getirdiğini dile getirdi.
"AYLIK BAĞLAMA SİSTEMİNDE YENİ BİR REFORM YAPILMASI KAÇINILMAZ"
Üvedi, “2024 – 2026 dönemini kapsayan Orta Vadeli Program’da da belirtildiği üzere sosyal güvenlik sisteminde kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik eden, hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi önceleyen, sistemin mali bakımdan sürdürülebilirliğini güçlendirecek şekilde başta aylık bağlama sistemi olmak üzere yeni bir reform yapılması kaçınılmaz olmuştur” dedi.
EMEKLİ AYLIĞI NASIL HESAPLANIYOR?
Türkiye’de emekli aylığı hesaplama sistemi 1999 ve 2008 yıllarında değiştirildi. 8 Eylül 1999 tarihinden önce çalışmaya başlayanların emekli aylığı 2000 öncesi, 2000 – 2008 arası ve 2008 sonrası olmak üzere üç ayrı döneme göre ayrı ayrı hesaplanıyor. Her bir dönemdeki prim ödeme gün sayısı toplam gün sayısına bölünerek ilgili dönemin kısmi aylığı bulunuyor. Üç dönemin kısmi aylıkları birleştirilerek emekli aylığı bağlanıyor.
HER DÖNEMİN KURALI AYRI
Aylık bağlama oranı, güncelleme katsayısı ve aylığın alt sınırı bakımından üç dönemin ayrı kuralları bulunuyor.
Alt sınır aylığı 2000 öncesi asgari ücretin yüzde 70’i oranında iken, 2000 – 2008 arasında asgari ücretin yüzde 35’ine indirildi. 2008 sonrasında ise emekli aylığında alt sınır “ortalama aylık kazancın” yüzde 35’i olarak belirlendi. Üç dönemin birleştirilmesi sonucu bağlanan aylık için ise 2008 sonrasında herhangi bir alt sınır bulunmuyor.
2019'DA EN DÜŞÜK MAAŞ UYGULAMASI BAŞLATILDI
2019 yılından itibaren kök aylığı düşük olanlar için en düşük aylık uygulaması başlatıldı. İlk yıl 1.000 TL olarak belirlenen sınır 2024 yılında 10.000 TL’ye çıktı.
10 YIL ÇALIŞAN DA 26 YIL ÇALIŞAN DA AYNI AYLIĞI ALIYOR
Erdoğan Üvedi’nin yaptığı hesaplamalara göre, asgari ücret üzerinden prim ödeyerek 3600 gün ile emekli olan SSK’lı ile 9500 gün çalışarak emekli olan kişinin 2024 yılı ocak – haziran dönemindeki aylığı 10.000 TL oldu. Birincisi fiilen on yıl çalışarak, ikincisi fiilen 26 yıl 5 ay çalışarak emekli oldukları halde aynı aylığı alıyorlar. Toplam prim günü 3600 olmakla birlikte 2008 sonrası sadece 90 gün çalışan, buna karşılık 2000 öncesinde çalışma süresi uzun olan kişilerin kök aylığı ise 12.077 TL.
İlk defa sigortalı çalışmaya 2000 öncesi başlamış olanların 2008 sonrasındaki çalışma süresi uzadıkça emekli aylığı düşüyor. Örneğin, 1350 günü 2008 sonrası olmak üzere toplam 3600 prim günü (10 tam yıl) ile emekli olan kişinin kök aylığı 9.547 TL iken, 2008 sonrası 4860 gün olmak üzere toplam 7200 gün (20 tam yıl) ile emekli olan kişinin aylığı 8.628 TL’ye düşüyor.
“SİSTEMİN YANLIŞ KURGULANDIĞININ GÖSTERGESİ”
Üvedi, yeni aylık bağlama sisteminin aylık miktarlarını önemli ölçüde düşürdüğünü belirtti. Üvedi, “Yirmi yıl prim ödeyen sigortalıya 10 tam yıl prim ödeyen sigortalıdan daha az aylık hesaplanması, sistemin yanlış kurgulandığının açık göstergesidir” dedi.
ORTALAMA AYLIK KAZANÇLAR DÜŞÜYOR
Emekli aylığı miktarında sigorta primine esas kazanç (SPEK) önem taşıyor. Emeklilik dilekçesi verilen tarihte, çalışma hayatı boyunca SGK’ya bildirilen prime esas kazançların bugünkü değerleri güncelleme katsayısı ile hesaplanarak ortalama aylık kazanç belirleniyor. Bu kazanç üzerinden de aylık bağlama oranına (ABO) göre aylık hesaplanıyor.
2000 öncesi kazançların değeri önce gösterge sistemine göre hesaplanıyor, sonra güncelleme katsayısı ile bugüne taşınıyor. Güncelleme katsayısı 2000-2008 arasında yıllık TÜFE’nin tamamı ile büyüme hızının yüzde 100’ünün toplamından oluşurken, 2008 sonrasında TÜFE’nin tamamı ile büyüme hızının yüzde 30’undan oluşuyor.
Yapılan hesaplamaya göre, 1 Ekim 2008 tarihinden 31 Mart 2024 tarihine kadar hep asgari ücret üzerinden çalışan kişinin ortalama aylık kazancı bugün 10.017 TL çıkıyor. Brüt asgari ücret 20.002,50 TL olduğu halde, ortalama aylık kazanç asgari ücretin yüzde 50,08’i seviyesinde kalıyor. Söz konusu tarihler arasında asgari ücret ile asgari ücretin 6,5 katı arasında değişen tutarlarda ücretle çalışmış herkesin ortalama aylık kazancı bugünkü asgari ücrete göre yarı düzeyde kalıyor.
2008 EKİM SONRASI İŞE GİRENLERİN AYLIĞINDA DRAMATİK DÜŞÜŞ
Sigortalı çalışmaya 1 Ekim 2008 tarihinde başlayan ve 31 Mart 2024 tarihine kadar aralıksız 5580 gün çalıştığı varsayılan kişilerin kök aylıkları, 2008 sonrası sistemde emekli aylıklarındaki yaşanan düşüşü ortaya koydu.
Buna göre, asgari ücretin iki katı ücretle çalışmış kişinin kök aylığı haziran 2024 itibarıyla 9.640 TL’de kalıyor. Çalışma yaşamı boyunca ortalama asgari ücretin 3 katı ücretle çalışanın kök aylığı 14.460 TL, 4 katı ücretle çalışanın kök aylığı 19.280 TL oldu. Ortalama ücreti asgari ücretin 5 katı (bugünkü asgari ücrete göre 100.000 TL) olan kişinin kök aylığı ise 24.100 TL’yi aşamıyor.
