Geçtiğimiz yıl göreve başlayan yeni ekonomi yönetiminin uyguladığı sıkı para politikalarına rağmen, Türkiye'de enflasyon istenilen ölçüde düşürülebilmiş değil. Tedavüldeki en büyük banknot olan 200 liranın döviz karşılığının 6 dolara kadar gerilemesi, piyasalardaki nakit para kullanımında büyük sıkınıtıların yaşanmasına neden oluyor.
Bu duruma çare olarak geçtiğimiz aylarda birçok banka ATM'si, 10, 20, 50 ve 100 TL'lik banknotlar için ayrılan slotlarını 200 liralar için kullanıma soksa da, müşterilerin para çekme taleplerine yetişemeyen bankalar, gün içerisinde birkaç kez ATM'leri para doldurmak zorunda kalmakta. Söz konusu durum için hem çalışan sayısını artıran hem de taşımacılık masraflarını katlayan bankacılık sektörü kaynakları durumdan şikayetçi olurken, Ekonomim'den Özder Şeyda Uyanık'ın haberine göre, ATM'den yapılan para çekme işlemlerinin sıklığı son yıllarda rekor seviyede artmış durumda.
ATM’lerin yükü arttı
200 TL en büyük banknot olurken, 2015-2024 yılları arasında banka ve kredi kartlarıyla nakit çekim işlemlerinin işlem başına miktar ortalaması büyük artış gösterdi.
2015 yılında banka kartlarıyla ortalamada 410 TL’lik işlem yapılırken, 2024 yılında (Ağustos itibarıyla) yüzde 523 oranında artışla işlem başı tutar 2.553 TL’ye çıktı. Yurt içi kredi kartlarında da yurt içinde nakit çekim ortalaması işlem başında 2015 yılında 627 TL’den 2024 yılında yüzde 583 oranında artarak 4.282 TL’ye çıktı.
Buna karşın ATM sayısındaki artış 2015-2024 yılları arasında yüzde 11 olurken, Türkiye’de toplamda 53 bin 566 ATM bulunuyor. Bu ATM’lerin hepsi aynı işlem yoğunluğuna sahip olmadığı gibi hepsinin de kapasitesi aynı olmayabiliyor. Ortalamalar üzerinden incelemeye devam edelim.
ATM’lerde ne kadar para bulunuyor?
ATM’lerin içinde ortalama 4 kaset denilen bir anlamda para kutuları bulunduğu varsayımıyla yola çıkıldığında ortalama bir kaset içinde de 3 bin 800 banknot bulunduğunu ürün satıcılarının hacim bilgilerinden alarak hesaplama yaparsak; bir ATM’de toplamda 15 bin 200 banknot bulunuyor.
Banknotları 2015-2024 yılları içinde tedavüldeki toplam banknot adetlerinin oranlarıyla hesaplayarak ATM’lere dağıttığımızda tüm ATM’lerin aynı anda dolu olduğu düşünülürse 2015 yılında toplamda 46 milyar 133 milyon TL’ye ihtiyaç olurken, Ağustos 2024’te yüzde 120 oranında artışla 101 milyar 279 milyon TL’ye çıkıyor.
ATM’lerde işlem ihtiyacı artıyor
ATM’lerdeki banknot hacminin teknik olarak 2015 yılından bu yana değişmediği varsayıldığında, toplam para miktarındaki artış ihtiyacın altında kaldı.
BKM verileri üzerinden, para miktarının, banka ve kredi kartı nakit çekimde işlem başına düşen tutara oranlanmasıyla, ATM’de yapılacak bilecek işlem sayısı ise tek azalan alan oluyor ve 2015’ten 2024’e yüzde 67 oranında düşüş görülüyor. Özetle; 2015 yılında ATM’ler tam doluyken, 44 milyon 524 bin işlem yapılabilirken, 2024 yılında 14 milyon 817 bin işlem yapılabiliyor.
ATM’lerin dolum süreleri kısalıyor
ATM’lerden yapılan banka ve kredi kartlı nakit çekim işlem sayısı, 2024 yılı tüm yıla oranlanarak, banka kartlarında 2015-2024 arasında yüzde 30, kredi kartlarında yüzde 146 artış gösteriyor.
Tüm ülkedeki ATM’lerin içindeki nakit miktarı düşünüldüğünde 2015 yılında ortalamada 26 kez dolum gerektirirken, 2024 yılında bu gereklilik 109’a çıkıyor. Çünkü ATM’ler daha hızlı boşalıyor.
ATM’lerdeki dolum ihtiyacı 2015-2024 arasında yüzde 315 oranında artarken, tedavüldeki banknotların adet toplamı ise yüzde 223 oranında artıyor. Tutar bazında ise 200 TL’nin basımına ağırlık verilmesiyle aynı dönemde banknot tutarlarındaki artış yüzde 537 oluyor.
Bankaların maliyetleri artıyor
T24’teki yazısında bu konuya değinen bilişim uzmanı Füsun Nebil de bankacılık kaynaklarından aldığı bilgiyi şu şekilde aktarıyor:
"Mevcut durum bankaların ATM’ye para yüklemek ve arızaları gidermek için oluşan lojistik ve bakım maliyetlerini yüzde 30 civarında artırıyor.”